Thương mại điện tử xuyên biên giới đang mở ra cánh cửa lớn cho hàng Việt. Nhưng để tận dụng trọn vẹn cơ hội, nền kinh tế cần một “xương sống” vững chắc là công nghiệp chế biến và logistics. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, nếu không nâng cấp hai khâu này, thương mại điện tử sẽ chỉ dừng ở mức tiềm năng, chưa thể trở thành sức bật chiến lược cho xuất khẩu Việt Nam.
Chế biến sâu là chìa khóa nâng giá trị
Trong nhiều năm qua, xuất khẩu Việt Nam đạt mức tăng trưởng ấn tượng. Chỉ tính riêng 9 tháng năm 2025, kim ngạch xuất nhập khẩu đã vượt 530 tỷ USD, khẳng định Việt Nam tiếp tục là một mắt xích quan trọng trong chuỗi giá trị toàn cầu. Tuy nhiên, đằng sau con số ấn tượng đó là một nghịch lý: phần lớn nông sản, thủy sản và nguyên liệu của Việt Nam vẫn xuất khẩu dưới dạng thô hoặc chế biến sơ, giá trị gia tăng thấp, trong khi chi phí logistics lại cao ngất ngưởng.
Theo số liệu, chi phí logistics của Việt Nam hiện chiếm tới 16-17% GDP, cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu chỉ khoảng 10-12%. Đối với một số ngành hàng nông sản, con số này có thể chiếm tới 20-25% giá thành, làm suy giảm lợi thế cạnh tranh. Trong khi đó, tỷ lệ sản phẩm nông sản được chế biến sâu của Việt Nam vẫn còn rất thấp so với các nước trong khu vực. Điều này đồng nghĩa với việc Việt Nam đang bỏ lỡ cơ hội nâng cao giá trị xuất khẩu thông qua khâu chế biến công nghiệp.
Với bức tranh đó, thương mại điện tử xuyên biên giới, vốn được kỳ vọng là động lực tăng trưởng mới sẽ khó phát huy hết tiềm năng nếu hai “nút thắt” lớn nhất là chế biến và logistics chưa được tháo gỡ.
Theo đại diện Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương), ngành công nghiệp chế biến giữ vai trò then chốt trong việc nâng cao giá trị xuất khẩu, đặc biệt trong bối cảnh thương mại điện tử. Trong môi trường trực tuyến, người tiêu dùng quốc tế không chỉ quan tâm đến giá rẻ, mà còn đặt nặng các yếu tố chất lượng, tính tiện lợi và giá trị gia tăng. Do đó, sản phẩm thô, thiếu chế biến sâu sẽ rất khó cạnh tranh.
Hiện nay tỷ lệ nông sản qua chế biến sâu của Việt Nam vẫn còn ở mức thấp, chủ yếu mới dừng lại ở sơ chế, đóng gói đơn giản. Trong khi đó, các nước như Thái Lan hay Trung Quốc đã đầu tư mạnh vào công nghiệp chế biến, biến nông sản thành thực phẩm chế biến sẵn, đồ uống, dược phẩm, giúp gia tăng gấp 2-3 lần giá trị xuất khẩu. Đây chính là điều Việt Nam cần học hỏi nếu muốn thương mại điện tử thực sự trở thành kênh đưa hàng Việt “Go Global”.
Ông nhấn mạnh rằng, Luật Công nghiệp và các chương trình phát triển ngành đến năm 2030 cần đặt trọng tâm vào nâng cấp công nghiệp chế biến. Song song đó, Nhà nước phải có cơ chế khuyến khích doanh nghiệp đầu tư dây chuyền công nghệ hiện đại, từ đó tạo ra sản phẩm có chất lượng ổn định, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế và dễ dàng tiếp cận sàn thương mại điện tử toàn cầu.
Logistics bền vững là điều kiện bắt buộc
Ở góc độ quốc tế, Thương vụ Việt Nam tại EU đã đưa ra một cảnh báo quan trọng khi cho biết Liên minh châu Âu hiện là một trong những thị trường nhập khẩu lớn nhất của Việt Nam, chiếm trên 10% tổng kim ngạch xuất khẩu. Tuy nhiên, đây cũng là khu vực có yêu cầu khắt khe nhất về logistics bền vững và truy xuất nguồn gốc.
Thương vụ cho biết, ngày càng nhiều nhà nhập khẩu EU yêu cầu sản phẩm không chỉ đạt chuẩn chất lượng, mà toàn bộ chuỗi logistics, từ vận chuyển, lưu kho, bao bì cho đến xử lý chất thả, đều phải tuân thủ tiêu chuẩn xanh. Nếu doanh nghiệp không chứng minh được quy trình logistics thân thiện môi trường, nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng là rất cao.
Ngoài ra, EU cũng yêu cầu minh bạch tuyệt đối về truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp phải ứng dụng công nghệ số vào toàn bộ chuỗi cung ứng, từ khâu sản xuất, chế biến đến vận chuyển. Nếu Việt Nam không nhanh chóng nâng cấp logistics và áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc, hàng hóa sẽ mất dần lợi thế tại EU - một thị trường có sức mua lớn nhưng cũng khắt khe bậc nhất thế giới.
Công nghiệp chế biến và logistics - cánh cửa để thương mại điện tử vươn xa
Ở góc nhìn thực tiễn, đại diện một doanh nghiệp logistics trong nước thẳng thắn chia sẻ rằng, chi phí logistics cao đang là rào cản lớn nhất khiến thương mại điện tử xuyên biên giới khó phát triển mạnh. Hiện nay chi phí vận chuyển từ Việt Nam đi Mỹ hay châu Âu đang cao hơn 15-20% so với các nước trong khu vực. Nguyên nhân đến từ hạ tầng cảng biển, đường sắt và hệ thống kho bãi chưa đồng bộ, cùng với việc thiếu các trung tâm logistics hiện đại.
Ông cũng chỉ ra rằng, phần lớn doanh nghiệp logistics Việt Nam mới chỉ cung cấp dịch vụ cơ bản, chưa tham gia sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Điều này khiến doanh nghiệp xuất khẩu Việt phải phụ thuộc vào các tập đoàn logistics nước ngoài, làm chi phí đội lên và mất đi tính chủ động. Trong môi trường thương mại điện tử, nơi tốc độ và chi phí vận chuyển quyết định sự thành công, đây là bất lợi lớn.
Để khắc phục, Nhà nước cần có chính sách ưu đãi đầu tư hạ tầng logistics, khuyến khích liên kết công - tư và tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đồng thời, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong logistics, từ quản lý kho bãi, theo dõi vận chuyển đến thanh toán điện tử, để giảm chi phí và nâng cao tính minh bạch.
Chiến lược nâng cấp chuỗi giá trị
Như vậy, có thể thấy rõ: công nghiệp chế biến và logistics chính là hai “nút thắt cổ chai” lớn nhất của thương mại điện tử xuyên biên giới. Nếu không tháo gỡ, hàng Việt sẽ mãi ở vị thế “nguyên liệu giá rẻ”, không đủ sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
Giải pháp vì thế phải đồng bộ và dài hạn. Về phía Nhà nước, cần có chính sách khuyến khích đầu tư mạnh vào công nghiệp chế biến, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý cho logistics bền vững. Về phía hiệp hội, cần tổ chức các chương trình đào tạo và hỗ trợ doanh nghiệp nâng cấp quy trình sản xuất, chế biến, đóng gói theo chuẩn quốc tế. Về phía doanh nghiệp, cần chủ động đầu tư công nghệ, áp dụng chuyển đổi số, và coi logistics không chỉ là dịch vụ phụ trợ, mà là yếu tố chiến lược.
Đặc biệt, cần xây dựng hệ thống liên kết giữa chế biến - logistics - thương mại điện tử, để tạo ra chuỗi giá trị khép kín. Khi đó, hàng Việt không chỉ có chất lượng tốt, mà còn được hỗ trợ bởi chuỗi logistics hiện đại, minh bạch, đủ sức cạnh tranh với các đối thủ trong khu vực.
Thương mại điện tử xuyên biên giới là cơ hội lớn cho hàng Việt, nhưng cơ hội chỉ biến thành hiện thực khi nền kinh tế có một “xương sống” vững chắc: công nghiệp chế biến và logistics. Nếu không đầu tư vào hai khâu này, thương mại điện tử chỉ dừng lại ở tiềm năng. Ngược lại, nếu chế biến sâu được đẩy mạnh, logistics hiện đại được hình thành và công nghệ số được ứng dụng toàn diện, hàng Việt sẽ không chỉ tham gia, mà còn khẳng định vị thế trên các sàn thương mại điện tử toàn cầu. Đó chính là con đường để Việt Nam thực sự “Go Digital - Go Global” trong kỷ nguyên mới.
