“Made in ASEAN”: Định hình chuỗi cung ứng khu vực trong thời đại bất ổn địa chính trị
-
Trong bối cảnh thế giới bị định hình lại bởi xung đột thương mại giữa hai siêu cường Mỹ – Trung, khu vực Đông Nam Á nổi lên như một “cứu cánh” mới cho chuỗi cung ứng toàn cầu. Chiến lược “Made in ASEAN” không đơn thuần là một khẩu hiệu tiếp thị – đó là một định hướng phát triển kinh tế - địa chính trị chiến lược, mang tính chuyển đổi cho toàn bộ khu vực.
Chiến lược “Made in ASEAN” không đơn thuần là một khẩu hiệu tiếp thị mà đó là một định hướng phát triển kinh tế - địa chính trị chiến lược, mang tính chuyển đổi cho toàn bộ khu vực
Cấu trúc lại địa kinh tế toàn cầuCuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc bắt đầu từ năm 2018 đã làm dấy lên làn sóng dịch chuyển chuỗi cung ứng khỏi Trung Quốc. Mỹ đã áp thuế lên hơn 550 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc, trong khi Trung Quốc đáp trả tương tự. Điều này khiến các công ty đa quốc gia như Apple, Samsung, Nike… phải đa dạng hóa nguồn cung và địa điểm sản xuất – chiến lược được biết đến là “China+1”.
Trong quá trình đó, các nước ASEAN, với tổng dân số gần 700 triệu người và GDP hơn 3,9 nghìn tỷ USD (năm 2023), được nhìn nhận là đối tác thay thế chiến lược. Tuy nhiên, ASEAN cũng đối mặt nhiều thách thức: thiếu đồng bộ về luật lệ, năng lực hạ tầng logistics chưa đồng đều, và sự cạnh tranh nội khối để hút FDI có thể làm loãng hiệu quả hợp tác.
Từ “công xưởng thay thế” đến trung tâm chuỗi cung ứng toàn cầu
Theo báo cáo của UNCTAD (2024), ASEAN đã thu hút hơn 230 tỷ USD FDI, chiếm hơn 17% toàn cầu – cao nhất từ trước đến nay. Đặc biệt, Việt Nam, Indonesia, Thái Lan và Malaysia nổi lên như các điểm đến hàng đầu cho nhà đầu tư công nghệ và sản xuất.
Bên cạnh đó, các hiệp định thương mại tự do như RCEP (Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực) và CPTPP đang mở ra cơ hội xuất khẩu lớn, giúp ASEAN không chỉ sản xuất cho nội khối mà còn dễ dàng tiếp cận các thị trường lớn.
Tuy vậy, để tận dụng tối đa cơ hội, ASEAN phải chuyển đổi từ vai trò “công xưởng giá rẻ” sang “chuỗi cung ứng giá trị cao”, tập trung vào công nghệ, môi trường và bền vững. Đây chính là định hướng của chiến lược “Made in ASEAN”.
“Made in ASEAN”: Tái thiết trên nền móng liên kết
1. Tái cấu trúc chuỗi giá trị khu vực (RVC)
Thay vì cạnh tranh, các nước ASEAN cần chia sẻ vai trò dựa trên lợi thế so sánh:
Việt Nam: trung tâm điện tử và phần mềm
Thái Lan: chế tạo ô tô, thực phẩm
Malaysia: bán dẫn, linh kiện điện tử
Indonesia: nguyên liệu thô, pin và năng lượng
Philippines: BPO và dịch vụ kỹ thuật
Việc hình thành các cụm công nghiệp xuyên biên giới, như “ASEAN Smart Industrial Hubs”, sẽ giúp tối ưu chuỗi cung ứng.2. Hài hòa tiêu chuẩn và nhãn hiệu
Việc chuẩn hóa tiêu chuẩn kỹ thuật, áp dụng giấy chứng nhận xuất xứ điện tử (e-C/O) và gắn nhãn “Made in ASEAN” theo giá trị nội khối (≥ 40%) là điều kiện cần để nâng cao uy tín thương hiệu.
3. Đầu tư vào hạ tầng và logistics
Theo McKinsey (2023), ASEAN cần hơn 60 tỷ USD để nâng cấp hệ thống logistics nếu muốn cạnh tranh với Trung Quốc và Ấn Độ. Các cảng biển như Cái Mép (VN), Laem Chabang (Thái Lan), Tanjung Pelepas (Malaysia) cần được kết nối bằng mạng đường sắt và đường cao tốc xuyên quốc gia.
4. Số hóa chuỗi cung ứng
Ứng dụng công nghệ như blockchain, AI, IoT giúp tăng khả năng truy xuất nguồn gốc, giảm thiểu gian lận và tăng minh bạch. Một nền tảng số chung ASEAN SCM Platform đang được đề xuất cho SMEs tham gia.
Trong bối cảnh thế giới bị định hình lại bởi xung đột thương mại giữa hai siêu cường Mỹ – Trung, khu vực Đông Nam Á nổi lên như một “cứu cánh” mới cho chuỗi cung ứng toàn cầu
Từng bước vững chắc đến năm 2030Giai đoạn 2025–2026:
Thành lập Ủy ban điều phối Chuỗi cung ứng ASEAN.
Thống nhất bộ tiêu chuẩn kỹ thuật và nhãn hiệu khu vực.
Kêu gọi FDI có điều kiện chuyển giao công nghệ.
Giai đoạn 2027–2030:
Vận hành các cụm sản xuất RVC liên quốc gia.
Đẩy mạnh số hóa và tích hợp ESG (môi trường, xã hội, quản trị).
Tăng tỷ lệ nội địa hóa trong xuất khẩu ≥ 50%.
“ASEAN cần tăng cường hội nhập kinh tế và nâng cao khả năng thích ứng để đối phó với những thách thức đa chiều. Việc duy trì cách làm cũ sẽ không còn phù hợp với một khu vực kinh tế năng động như hiện nay.”
— Trích Chiến lược phát triển ASEAN đến năm 2025ASEAN – lựa chọn không thể thay thế trong chuỗi cung ứng tương lai
Chiến lược “Made in ASEAN” là bước ngoặt định hình vai trò mới cho khu vực trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang bị tái định vị. Tuy nhiên, thành công không đến từ lợi thế tự nhiên mà từ chiến lược liên kết – số hóa – nội lực hóa.
Trong bối cảnh toàn cầu hóa bị chính trị hóa, khả năng cân bằng giữa các cực quyền lực sẽ là yếu tố sống còn.
Đây không chỉ là câu chuyện về kinh tế, mà là một phép thử cho năng lực chính trị, chiến lược và sự trưởng thành của ASEAN như một cộng đồng kinh tế độc lập, tự chủ và bền vững.
