Logistics xanh và số hóa: Nền tảng cho thương mại điện tử toàn cầu

[VHL logistics]

Trong bối cảnh thương mại điện tử xuyên biên giới đang trở thành động lực tăng trưởng mới của kinh tế số toàn cầu, logistics nổi lên như yếu tố quyết định khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp. Tuy nhiên, để khai thác trọn vẹn tiềm năng này, các quốc gia, trong đó có Việt Nam, cần giải quyết đồng thời bài toán chi phí, hạ tầng và công nghệ.

Cú hích tăng trưởng mới của kinh tế toàn cầu

Theo thống kê của FIATA, quy mô thị trường thương mại điện tử xuyên biên giới toàn cầu đã đạt khoảng 155 tỷ USD, dự kiến tăng lên 9.000 tỷ USD trong thập kỷ tới. Thương mại điện tử không chỉ mở rộng cơ hội cho các doanh nghiệp sản xuất, xuất nhập khẩu, mà còn tạo ra nhu cầu bùng nổ đối với dịch vụ logistics hiện đại, linh hoạt và bền vững.

Đối với Việt Nam, tốc độ tăng trưởng thương mại điện tử xuyên biên giới đạt 25-30%/năm, tập trung ở các ngành hàng có lợi thế cạnh tranh như nông sản, thực phẩm chế biến, dệt may, thủ công mỹ nghệ và hàng tiêu dùng. Tuy nhiên, chi phí logistics hiện chiếm tới 16-18% GDP, cao hơn đáng kể so với mức trung bình toàn cầu.

Cùng với sự mở rộng của thị trường, xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng toàn cầu đang diễn ra mạnh mẽ, khi các nền kinh tế lớn điều chỉnh chính sách thương mại, thúc đẩy sản xuất và tiêu dùng trong nước. Điều này vừa tạo ra áp lực cạnh tranh mới, vừa mở ra cơ hội cho các dịch vụ logistics sáng tạo, tiết kiệm và thân thiện với môi trường hơn. Tại phiên thảo luận “Logistics cho thương mại điện tử xuyên biên giới: Xu hướng và giải pháp tối ưu” thuộc khuôn khổ FIATA World Congress 2025 mới đây, ông Steve Wang - CEO của FAR International Group cho biết, chi phí logistics hiện chiếm khoảng 30% giá bán sản phẩm. Nếu con số này tăng lên 50%, có thể 30% doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) sẽ phải rút khỏi thị trường. Chi phí logistics đang trở thành yếu tố sống còn, buộc các nền tảng thương mại điện tử và doanh nghiệp logistics phải tìm ra mô hình tối ưu để hỗ trợ SME tồn tại và phát triển. Điều này đồng nghĩa, để mở rộng thị trường và duy trì tăng trưởng, doanh nghiệp cần tiếp cận các giải pháp logistics tích hợp - kết hợp giữa công nghệ, tài chính và dữ liệu. Việc tối ưu vận hành, tự động hóa quy trình và sử dụng dữ liệu lớn để dự báo nhu cầu, quản lý tồn kho hay theo dõi vận chuyển theo thời gian thực đang trở thành xu hướng chủ đạo.

Theo các chuyên gia, đầu tư hạ tầng đồng bộ và ứng dụng công nghệ số là hai trụ cột để phát triển logistics cho thương mại điện tử xuyên biên giới. Việt Nam hiện đang triển khai kế hoạch đầu tư 25-30 tỷ USD/năm cho hạ tầng, trong đó 15 tỷ USD dành cho lĩnh vực thương mại điện tử và logistics, chú trọng chuyển đổi số và chia sẻ dữ liệu. Bà Lại Việt Anh - Phó Cục trưởng Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương), cho biết: Dự thảo Luật Thương mại điện tử mới hướng đến khung pháp lý minh bạch, tương thích quốc tế, tạo môi trường thuận lợi cho doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Việt Nam đặt mục tiêu trở thành hình mẫu pháp lý trong lĩnh vực thương mại điện tử của ASEAN.

Việt Nam đang đầu tư mạnh cho thương mại điện tử và logistics

Doanh nghiệp SME - trọng tâm của dòng chảy thương mại số

Trong chuỗi giá trị thương mại điện tử toàn cầu, doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) là nhóm dễ bị tổn thương nhất trước biến động chi phí logistics, nhưng đồng thời cũng là lực lượng sáng tạo và năng động nhất. Hiện doanh nghiệp SME chiếm tới 85% các nhà bán hàng xuyên biên giới, nhưng lại chịu nhiều hạn chế về vốn, nhân lực và công nghệ.

Tại Việt Nam, nhiều chương trình hỗ trợ SME tham gia thương mại điện tử xuyên biên giới đã được triển khai. Các nền tảng như Alibaba, Amazon phối hợp với Bộ Công Thương và Hiệp hội Logistics Việt Nam tổ chức đào tạo kỹ năng xuất khẩu số, cung cấp giải pháp logistics trọn gói giá rẻ, công cụ tự động hóa marketing đa ngôn ngữ, và ứng dụng AI trong quản lý chi phí, thuế và vận chuyển theo thời gian thực. Nhờ đó, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt được củng cố rõ rệt: sản phẩm trong nước ngày càng đáp ứng tốt tiêu chuẩn quốc tế, quy trình xuất khẩu được rút gọn, và chi phí logistics giảm đáng kể nhờ tận dụng dữ liệu lớn và nền tảng thanh toán số.

Ông Tracy Hackshaw - đại diện Liên minh Bưu chính Thế giới (UPU), cho biết Liên minh đang thúc đẩy sáng kiến kết hợp mạng lưới bưu điện toàn cầu hơn 650.000 điểm với các đơn vị vận tải tư nhân để đảm bảo giao hàng “chặng cuối” hiệu quả và tiết kiệm. Đây được xem là mô hình hợp tác công - tư tiêu biểu, giúp mở rộng năng lực tiếp cận của doanh nghiệp nhỏ đến người tiêu dùng toàn cầu.

Doanh nghiệp SME mong muốn giảm chi phí logistics để nâng cao sức cạnh tranh

Tài chính - ngân hàng đồng hành cùng logistics

Bên cạnh yếu tố hạ tầng và công nghệ, ngành ngân hàng đang giữ vai trò then chốt trong việc thúc đẩy sự phát triển của logistics xuyên biên giới thông qua tài chính, thanh toán và bảo lãnh thương mại quốc tế. Hệ thống ngân hàng không chỉ là “huyết mạch vốn” nuôi dưỡng các doanh nghiệp logistics và thương mại điện tử, mà còn là người kiến tạo nền tảng tài chính số giúp dòng hàng hóa, dòng tiền và dữ liệu được lưu chuyển thông suốt. Theo đó, ngân hàng thương mại có thể tham gia hỗ trợ doanh nghiệp thông qua các gói tín dụng xanh, khoản vay chuyển đổi số, hay tài trợ thương mại dựa trên dữ liệu (data-based financing). Việc số hóa chứng từ vận tải (eFBL) giúp rút ngắn quy trình thanh toán quốc tế, giảm rủi ro và nâng cao khả năng tiếp cận vốn. Nhờ đó, các SME tham gia thương mại điện tử xuyên biên giới có thể chủ động vốn lưu động, giảm áp lực chi phí vận hành, rút ngắn thời gian giao hàng và nâng cao năng lực cạnh tranh. Một số ngân hàng lớn như Vietcombank, BIDV, Techcombank đã triển khai cổng thanh toán xuyên biên giới, kết nối trực tiếp với các nền tảng thương mại điện tử lớn, đảm bảo giao dịch liền mạch giữa doanh nghiệp Việt Nam và khách hàng toàn cầu.

Có thể thấy, thương mại điện tử xuyên biên giới đang định hình lại bản đồ thương mại toàn cầu, nơi logistics giữ vai trò “mạch máu” của nền kinh tế số. Việt Nam, với lợi thế vị trí địa chiến lược và tốc độ chuyển đổi số nhanh, có cơ hội lớn để trở thành trung tâm logistics khu vực. Tuy nhiên, điều này chỉ có thể đạt được khi doanh nghiệp - nhà nước - nền tảng công nghệ cùng phối hợp chặt chẽ trong đầu tư hạ tầng, đổi mới mô hình vận hành và hài hòa hóa khung pháp lý quốc tế. Giảm chi phí logistics, nâng cao năng lực công nghệ và hỗ trợ SME chính là ba trụ cột chiến lược, hướng đến một hệ sinh thái thương mại điện tử xuyên biên giới hiệu quả, bền vững và bao trùm, nơi Việt Nam không chỉ là điểm trung chuyển, mà còn là người kiến tạo giá trị trong chuỗi cung ứng toàn cầu.