Tạo động lực để Việt Nam thành trung tâm logistics quốc tế

[VIE STAR]

Việt Nam đang bước vào giai đoạn tăng tốc phát triển công nghiệp và logistics, coi đây là động lực then chốt để mở rộng không gian tăng trưởng và hội nhập sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Từ chiến lược quốc gia về phát triển công nghiệp công nghệ cao, các cụm cảng cửa ngõ và trung tâm logistics liên vùng, đến các khu kinh tế ven biển theo mô hình xanh và kinh tế tuần hoàn, hàng loạt chính sách và dự án hạ tầng đang được triển khai đồng bộ. Trong bức tranh chung ấy, Hải Phòng nổi lên như một điển hình tiêu biểu: vừa khẳng định vai trò cửa ngõ quốc tế của miền Bắc, vừa cung cấp những bài học thực tiễn quan trọng để Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu trở thành trung tâm logistics quốc tế và hình thành động lực công nghiệp mới.

Động lực công nghiệp mới: từ tiềm năng quốc gia đến thực tiễn Hải Phòng

Việt Nam sở hữu bờ biển dài hơn 3.200 km, hệ thống trên 30 cảng biển lớn và hàng trăm bến cảng trải dọc Bắc - Nam, nằm trên tuyến hàng hải quốc tế quan trọng nối Thái Bình Dương với Ấn Độ Dương. Lợi thế địa kinh tế đặc biệt này cho phép hình thành các cụm cảng cửa ngõ và trung tâm logistics quy mô lớn, đóng vai trò cửa ngõ xuất nhập khẩu của Đông Nam Á. Song, lợi thế tự nhiên và thị trường chỉ thực sự chuyển hóa thành sức mạnh khi đi kèm quy hoạch chiến lược, kết nối liên vùng và chuẩn quản trị hiện đại. Đây cũng là trọng tâm của các chương trình hành động về phát triển công nghiệp và dịch vụ hậu cần trong giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050.

Trong bức tranh toàn quốc ấy, Hải Phòng là minh chứng sống động. Nhiều năm liền, thành phố duy trì tốc độ tăng trưởng cao và xác lập ba trụ cột chiến lược cho giai đoạn 2026-2030: công nghiệp công nghệ cao, dịch vụ cảng biển - logistics và du lịch - thương mại dịch vụ chất lượng cao. Theo bà Nguyễn Thị Bích Dung - Phó Trưởng ban Ban quản lý Khu kinh tế Hải Phòng, những định hướng này đã được cụ thể hóa bằng kết quả ấn tượng: năm 2024, GRDP của thành phố tăng 11,1%, chỉ số sản xuất công nghiệp tăng 13,7%, sản lượng hàng hóa qua cảng đạt 180 triệu tấn, lượng khách du lịch đạt 14,2 triệu lượt. Đây là thành quả của quá trình đầu tư hạ tầng đồng bộ, cải thiện môi trường đầu tư và sự đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp.

Hạ tầng liên hoàn chính là nền tảng cho thành công này. Hải Phòng là địa phương duy nhất miền Bắc hội tụ đủ năm loại hình vận tải: hàng không, đường biển, đường bộ, đường sắt và đường thủy nội địa. Sân bay quốc tế Cát Bi đang được nâng cấp để đạt công suất 4-5 triệu hành khách/năm và mở rộng các đường bay quốc tế. Trong tương lai, sân bay quốc tế Tiên Lãng sẽ giảm tải cho Nội Bài và kết nối trực tiếp với các tuyến cao tốc ven biển và các khu kinh tế trọng điểm.

Trên biển, cảng nước sâu Lạch Huyện đã tiếp nhận tàu tới 160.000 tấn, khai thác các tuyến vận tải xuyên lục địa đi Mỹ và châu Âu không cần trung chuyển qua nước thứ ba. Kết hợp với mạng cao tốc Hà Nội - Hải Phòng, Hạ Long - Hải Phòng, tuyến ven biển Ninh Bình - Thanh Hóa - Nghệ An, quốc lộ 5 và 10, cũng như tuyến đường sắt Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng dài gần 400 km đang quy hoạch với các nhánh kết nối trực tiếp vào Lạch Huyện, Nam Đình Vũ và Đồ Sơn, Hải Phòng trở thành trung tâm liên vận hàng đầu miền Bắc.

Không gian công nghiệp và khu kinh tế ven biển của thành phố cũng là mô hình đáng chú ý. Khu kinh tế Đình Vũ - Cát Hải rộng 4.925 ha, thành lập năm 2008, hiện thuộc nhóm 18 khu kinh tế ven biển thành công nhất cả nước, quy tụ nhiều khu công nghiệp hiện đại như DEEP C, VSIP, Tràng Duệ, Nam Cầu Kiền, thu hút hàng trăm dự án FDI lớn. Song song với đó, Hải Phòng đang phát triển Khu kinh tế ven biển phía Nam rộng 2.000 ha theo mô hình tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn, gắn với cảng trung chuyển Nam Đồ Sơn và tuyến đường sắt cao tốc liên vận quốc tế. Tại đây dự kiến hình thành khu thương mại tự do (FTZ) đầu tiên của Việt Nam, áp dụng cơ chế cạnh tranh quốc tế để thu hút các ngành công nghệ cao, bán dẫn và dịch vụ giá trị gia tăng. Khu kinh tế chuyên biệt phía Tây diện tích 5.300 ha cũng được quy hoạch theo mô hình công nghiệp bền vững kết hợp tiện ích đô thị, tạo không gian phát triển cho các dự án công nghệ cao, dịch vụ chất lượng...

Tuy nhiên, cùng với những thành tựu, Hải Phòng vẫn đối diện nhiều thách thức, phản ánh những vấn đề mang tính quốc gia. Hạ tầng kết nối đường sắt - cảng biển chưa đồng bộ khiến vận tải hàng hóa vẫn phụ thuộc nhiều vào đường bộ, làm tăng chi phí logistics và áp lực giao thông. Công tác quản lý dữ liệu và điều độ hệ thống chưa được số hóa toàn diện, gây khó khăn cho dự báo phụ tải và điều phối hàng hóa. Một số thủ tục hành chính và cơ chế ưu đãi chưa đủ linh hoạt trước tốc độ mở rộng của các nhà đầu tư lớn. Ngoài ra, việc chuẩn hóa tiêu chuẩn xanh cho toàn bộ chuỗi logistics cần thêm nguồn lực và giải pháp thực thi đồng bộ.

Kinh nghiệm từ Hải Phòng cho thấy, lợi thế tự nhiên chỉ trở thành động lực phát triển khi đi cùng quy hoạch dài hạn, kết nối đa phương thức và chuẩn quản trị hiện đại. Đây cũng chính là những yêu cầu cốt lõi mà Việt Nam phải thực hiện nếu muốn biến tiềm năng hệ thống cảng biển trải dài hơn 3.200 km thành sức mạnh cạnh tranh tầm khu vực.

Đồng bộ các giải pháp để hiện thực hóa tầm nhìn logistics quốc tế

Theo các chuyên gia kinh tế, trên phạm vi cả nước, dù tăng trưởng nhanh, hệ thống cảng biển và dịch vụ logistics vẫn tồn tại nhiều điểm nghẽn. Chi phí logistics cao, chiếm khoảng 16–20% GDP, vẫn vượt mức trung bình toàn cầu, phần lớn do vận tải đường bộ chiếm tỷ trọng lớn và thiếu kết nối trực tiếp giữa đường sắt, đường thủy nội địa với các cảng biển trọng điểm. Nhiều cảng cạn và trung tâm logistics còn manh mún, quy mô nhỏ, chưa đáp ứng yêu cầu dịch vụ tích hợp. Công tác dự báo, điều độ và chia sẻ dữ liệu chưa có hệ thống tập trung khiến việc ước lượng nhu cầu và điều phối dòng hàng còn thiếu chính xác, đặc biệt vào các giai đoạn cao điểm, dẫn tới nguy cơ ùn tắc cục bộ và gia tăng chi phí. Một số thủ tục hải quan và cơ chế chính sách vẫn phức tạp, chưa đủ sức cạnh tranh so với các trung tâm logistics lớn trong khu vực như Singapore, Thái Lan.

Để tháo gỡ, Chính phủ đã ban hành Quyết định 442/QĐ-TTg phê duyệt điều chỉnh Quy hoạch tổng thể phát triển hệ thống cảng biển thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn 2050, xác định rõ vai trò hạt nhân của các cảng cửa ngõ quốc tế như Hải Phòng và Cái Mép - Thị Vải, đồng thời khuyến khích đầu tư các trung tâm logistics đa phương thức. Bộ Giao thông Vận tải đang triển khai các dự án đường sắt chuyên dụng kết nối trực tiếp các cảng nước sâu, phát triển hệ thống cảng cạn (ICD), góp phần giảm phụ thuộc đường bộ và chia sẻ dòng hàng hiệu quả hơn.

Bộ Công Thương cùng các địa phương đẩy mạnh chuyển đổi xanh trong logistics, khuyến khích doanh nghiệp đầu tư thiết bị tiết kiệm năng lượng, phát triển khu công nghiệp sinh thái, ứng dụng năng lượng tái tạo và cắt giảm phát thải để đáp ứng tiêu chuẩn môi trường của các thị trường xuất khẩu lớn. Bên cạnh đó, nhiều tỉnh, thành phố, trong đó có Hải Phòng, đang chuẩn bị khu thương mại tự do (FTZ) với cơ chế đặc thù nhằm thu hút vốn FDI chất lượng cao và các dịch vụ giá trị gia tăng, tạo lợi thế cạnh tranh trong khu vực.

Ở cấp địa phương, Hải Phòng đã chủ động triển khai hàng loạt giải pháp: mở rộng bến cảng Lạch Huyện, phát triển Khu kinh tế ven biển phía Nam và khu kinh tế chuyên biệt phía Tây, xây dựng FTZ gắn với cảng trung chuyển Nam Đồ Sơn và tuyến đường sắt cao tốc liên vận. Thành phố cũng đi đầu trong chuyển đổi khu công nghiệp sinh thái, với DEEP C và Nam Cầu Kiền trở thành mô hình tiêu biểu về phát triển bền vững. Đồng thời, Hải Phòng đẩy mạnh số hóa quy trình logistics và cải cách thủ tục hành chính, rút ngắn thời gian thông quan, giảm chi phí cho doanh nghiệp. Nguồn nhân lực chất lượng cao được chuẩn bị kỹ lưỡng, bảo đảm cung ứng lao động kỹ thuật cho các ngành công nghiệp và dịch vụ giá trị gia tăng.

Về dài hạn, Việt Nam cần tiếp tục mở rộng kết nối liên vùng và quốc tế, đặc biệt là các tuyến đường sắt liên vận Đông - Tây và Bắc - Nam, phát triển hệ thống quản lý thông minh và cảng xanh, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý cho mô hình FTZ và các dịch vụ logistics thế hệ mới. Thành công của chiến lược này phụ thuộc vào kỷ luật quy hoạch, minh bạch dữ liệu, sự phối hợp chặt chẽ giữa Trung ương, các bộ ngành và địa phương, cũng như cam kết đồng hành của cộng đồng doanh nghiệp.