CÚ SỐC CHÍNH TRỊ MANG TÊN THUẾ QUAN

[DNTH]

Ngày 14 tháng 7 năm 2025, Tổng thống Donald Trump công bố một tuyên bố bất ngờ nhưng đầy tính toán: nếu Nga không đạt được thỏa thuận ngừng bắn tại Ukraine trong vòng 50 ngày, tức trước ngày 2 tháng 9, thì Mỹ sẽ áp dụng mức thuế nhập khẩu 100% đối với tất cả các quốc gia và thực thể có giao thương đáng kể với Nga – đặc biệt trong lĩnh vực năng lượng. Tuyên bố không chỉ nhằm vào Trung Quốc, Ấn Độ hay Thổ Nhĩ Kỳ – những nước đang tiếp tục nhập khẩu dầu khí từ Nga – mà còn nhắm cả vào các tập đoàn năng lượng châu Âu, nếu không tuân thủ chủ trương cắt đứt hoàn toàn hợp tác kinh tế với Moscow.

Tuyên bố này không xuất hiện trong khoảng trống chính trị, mà nằm trong một chuỗi toan tính chiến lược dày đặc. Trên bình diện nội bộ, ông Trump đang củng cố vị thế lãnh đạo tuyệt đối trong đảng Cộng hoà sau khi giành lại Nhà Trắng trong cuộc bầu cử đầu năm 2025. Dù không thể tái cử thêm lần nữa, ông vẫn đóng vai trò là người định hình chính sách, dẫn dắt chương trình nghị sự, và đặc biệt là người “chọn người kế nhiệm”. Thời điểm tuyên bố được đưa ra – ngay trước thềm bầu cử giữa kỳ năm 2026 – là đòn bẩy nhằm củng cố liên minh chính trị trong nước, kêu gọi tài trợ từ giới công nghiệp quân sự, và gây tiếng vang trong khối cử tri dân tuý cánh hữu.

Trên bình diện quốc tế, đây là cách để Mỹ tạo áp lực kép: vừa trừng phạt trực tiếp Nga, vừa cô lập các quốc gia lớn vẫn duy trì quan hệ thương mại với Moscow. Mục tiêu chiến lược là làm “nghẽn mạch tài chính” Nga từ cả hướng Đông và Tây, khiến điện Kremlin không thể tiếp tục tài trợ cho chiến tranh. Đồng thời, đây cũng là bước đi nhằm tái cấu trúc trật tự kinh tế toàn cầu, buộc các nước phải lựa chọn – hoặc gắn bó với hệ thống do Mỹ dẫn dắt, hoặc tự xây dựng một thế giới thay thế với nhiều rủi ro và không gian pháp lý mờ nhạt.

PHẢN ỨNG CỦA CÁC CƯỜNG QUỐC

Câu hỏi đặt ra là: liệu Trung Quốc, Ấn Độ hay Nga có vì sợ bị Mỹ trừng phạt mà thay đổi chính sách? Câu trả lời là: không đơn giản.

Với Trung Quốc, việc từ bỏ Nga là điều gần như không thể. Bắc Kinh không chỉ coi Moscow là nguồn cung năng lượng ổn định, mà còn là đối trọng địa chính trị mang tính sống còn trong cuộc đối đầu dài hạn với phương Tây. Dù vậy, Trung Quốc sẽ không chọn con đường đối đầu trực diện. Thay vì phản ứng bằng lời nói cứng rắn hay trả đũa thuế ngay lập tức, Bắc Kinh sẽ phản ứng thông minh hơn: chia nhỏ luồng nhập khẩu, sử dụng các công ty trung gian, và chuyển toàn bộ thanh toán sang đồng nhân dân tệ. Trung Quốc không sợ Mỹ, nhưng họ hiểu rằng phản ứng thiếu kiểm soát có thể tạo ra cớ để Mỹ áp thêm các lệnh cấm công nghệ hoặc kiểm soát tài chính. Do đó, sự đáp trả của Trung Quốc sẽ đến âm thầm, lâu dài, và có tính cấu trúc – như việc đẩy nhanh phi đô la hóa, tăng cường hợp tác BRICS, và mở rộng sáng kiến Vành đai – Con đường.

Với Ấn Độ, tình thế cũng không kém phần nhạy cảm. Delhi theo đuổi chính sách độc lập chiến lược, và đã từ chối trừng phạt Nga kể từ năm 2022 đến nay. Dầu thô từ Nga hiện chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu nhập khẩu năng lượng của Ấn Độ, trong khi các hệ thống vũ khí và hậu cần quân sự vẫn gắn liền với nền tảng công nghiệp quốc phòng của Nga. Chính phủ Modi sẽ không từ bỏ lợi ích chiến lược đó chỉ vì áp lực từ Mỹ. Tuy nhiên, Ấn Độ cũng sẽ không phản ứng ồn ào. Họ có thể giảm công khai các hợp đồng năng lượng với Nga, chuyển một phần giao dịch qua UAE hoặc Kazakhstan, hoặc đơn giản là dùng các cơ chế thanh toán ngoài hệ thống SWIFT. Cùng lúc, Delhi có thể tung ra các biện pháp thuế trả đũa chọn lọc lên hàng hóa Mỹ – như đã từng làm trong tranh chấp hạnh nhân, sắt thép – nhưng không phá vỡ quan hệ.

Còn đối với Nga, sự đe dọa của Mỹ về trừng phạt thứ cấp không phải điều mới mẻ. Moscow từ lâu đã thích ứng với trạng thái bị cô lập phương Tây. Kể từ sau năm 2022, Nga đã định hình lại toàn bộ nền kinh tế xoay quanh mô hình “tự chủ chiến lược”, kết hợp xuất khẩu năng lượng sang châu Á, kiểm soát nội bộ tài chính, và hợp tác song phương với các quốc gia thân thiện. Do đó, nếu tuyên bố của ông Trump được thực thi, Nga sẽ tiếp tục lùi sâu hơn vào liên minh phương Đông. Tuy nhiên, điều cần lưu ý là: nếu các thị trường lớn như Trung Quốc và Ấn Độ bị ép giảm nhập khẩu hoặc che giấu luồng tiền quá mức, dòng thu ngân sách từ dầu – khí của Nga sẽ gặp trở ngại nghiêm trọng. Trong tình thế đó, Nga không chắc sẽ ngừng chiến hoàn toàn, nhưng có thể chủ động đưa ra đề xuất “ngừng bắn kỹ thuật” hoặc đóng băng xung đột trên thực địa, nhằm tranh thủ thời gian củng cố lực lượng và giảm áp lực quốc tế.

KỶ NGUYÊN CƯỠNG CHẾ TOÀN CẦU ĐÃ BẮT ĐẦU

Tuyên bố ngày 14/07/2025 của Donald Trump không chỉ đơn thuần là đòn thuế quan – mà là dấu hiệu của một chiến lược sâu hơn: sử dụng thương mại như vũ khí địa chính trị, tạo ra hệ thống kiểm soát toàn cầu mới dựa trên quyền lực cưỡng chế của Mỹ.

Các quốc gia như Trung Quốc, Ấn Độ và Nga không sợ Mỹ theo nghĩa truyền thống, nhưng cũng không dại gì đẩy mình vào thế đối đầu công khai. Thay vào đó, họ sẽ ứng xử chiến lược: né tránh, thích nghi, phản ứng có chọn lọc. Thế giới sẽ không bị chia hai một cách rõ rệt như thời Chiến tranh Lạnh, mà sẽ bị đẩy vào trạng thái “chia lớp”: nơi các dòng giao thương được giấu kín, các liên minh trở nên linh hoạt, và hệ sinh thái thanh toán – năng lượng – công nghệ được phân mảnh theo hướng “thoát Mỹ” nhưng không chống Mỹ.

Nếu tuyên bố này được thực thi, nó sẽ mở ra một giai đoạn mới: nơi trật tự quốc tế không còn dựa trên các hiệp định thương mại tự do, mà dựa trên các “hàng rào có điều kiện”. Sự lựa chọn không còn là giữa chiến tranh và hòa bình, mà là giữa phụ thuộc hay tự chủ, giữa mở cửa có điều kiện hay khép kín có kiểm soát.

⸻————————

Cre: Nguyen Duc Chi